Ăn dặm là khi trẻ sơ sinh được 6 tháng tuổi, mẹ bắt đầu cho bé ăn thực phẩm ngoài sữa mẹ như cháo, súp, rau củ nghiền. Theo các chỉ dẫn mới thì thời gian bắt đầu ăn dặm tốt nhất là khi trẻ 5 tháng tuổi, sớm hơn so với tài liệu cũ 1 tháng. Khi trẻ 5 tháng, mẹ nên bắt đầu tập cho bé ăn dặm 1 ngày 1 cữ cháo. Sau đây là hướng dẫn cho bé ăn dặm đúng cách theo các lời khuyên mới nhất của chuyên gia dinh dưỡng.

Sau giai đoạn bú sữa mẹ hoàn toàn, trẻ cần được ăn bổ sung để cung cấp đủ nhu cầu về năng lượng và dinh dưỡng. Nhưng ăn bổ sung như thế nào cho cân đối, hợp lý để trẻ được phát triển tốt cũng là vấn đề các bậc cha mẹ cần hết sức lưu tâm.

Khi nào cần cho trẻ ăn dặm?

Ăn bổ sung (ăn dặm) là cho trẻ ăn những thức ăn khác ngoài sữa mẹ. Thời gian bắt đầu cần cho trẻ ăn dặm là khi trẻ tròn 6 tháng tuổi. Theo truyền thống người Việt Nam và theo khuyến nghị ăn dặm cho trẻ là bắt đầu ăn dặm bằng bột gạo xay hoặc cháo xay nấu với thịt, trứng, rau.

Giai đoạn này trẻ cần ăn bổ sung vì nhu cầu năng lượng tăng. Từ 6 tháng tuổi năng lượng từ sữa mẹ chỉ đủ cung cấp khoảng 450kcal/ngày, trong khi đó giai đoạn này trẻ cần khoảng gần 700kcal/ngày. Do vậy, thức ăn bổ sung là cần thiết để bù đắp khoảng cách thiếu hụt năng lượng này và lượng thức ăn trong các bữa ăn dặm cũng cần tăng lên khi trẻ lớn lên (tăng về số lượng và đậm độ đặc dần lên), nếu không đảm bảo đủ bữa ăn dặm trẻ sẽ còi cọc, phát triển chậm.

Một lý do nữa cần ăn dặm là do từ 6 tháng tuổi, lượng sắt dự trữ không còn, do vậy trẻ sẽ thiếu sắt nếu chỉ lấy từ nguồn sữa mẹ, do vậy thức ăn bổ sung sẽ là nguồn cung cấp đủ lượng sắt cần thiết để bù đắp khoảng thiếu hụt đó. Nếu cơ thể không có đủ lượng sắt trẻ sẽ bị thiếu máu. Khoảng thiếu hụt sắt lớn nhất vào lúc trẻ 6 -12 tháng và nguy cơ thiếu máu lớn nhất cũng ở nhóm tuổi này.

Trong một số trường hợp đặc biệt có thể cho trẻ ăn bổ sung từ giữa tháng thứ 4 khi trẻ không tăng cân một cách bình thường mặc dù trẻ vẫn được bú mẹ đầy đủ hoặc trẻ được bú mẹ thường xuyên nhưng vẫn tỏ ra đói ngay sau khi bú hoặc mẹ có bệnh không cho con bú được.

Trẻ ăn dặm như thế nào?

Để phát triển tốt, trẻ bắt đầu ăn dặm vẫn cần được tiếp tục bú sữa mẹ hàng ngày ít nhất 3-4 lần và ăn từ 2 bữa bột cháo/ngày rồi tăng dần lên 3-4 bữa bột/ngày khi gần 1 tuổi. Lưu ý là ngay từ khi tròn 6 tháng tuổi, trẻ cần ăn dặm và phải được ăn dặm đúng cách, đó là bột/cháo nấu với đủ 4 nhóm thực phẩm như sau:

Nhóm cung cấp bột đường: sử dụng gạo tẻ gạo tám mới, không nên trộn lẫn gạo nếp (gây đặc khó ăn) không nên trộn ý dĩ, hạt sen, đậu xanh dễ gây cảm giác chán khó ăn và chậm tiêu cho trẻ, với trẻ trên 1 tuổi nên đa dạng thực đơn ăn dặm để tránh làm trẻ biếng ăn do ăn cháo quá lâu: nên chế biến súp khoai tây thịt bò xay, bún, phở, bánh đa,… để trẻ hào hứng với bữa ăn dặm.

Nhóm cung cấp chất đạm: thịt nạc (lợn, gà), lòng đỏ trứng gà: là những thực phẩm giàu đạm dễ tiêu khuyến nghị dùng cho trẻ khi mới bắt đầu tập ăn dặm, sau đó cho trẻ ăn thịt bò, cá, tôm, cua (khi sang tháng tuổi thứ 7), trên 1 tuổi nên cho trẻ ăn cả quả trứng gà (cả lòng đỏ và lòng trắng). Với trẻ nhỏ không có vấn đề về cholesterol máu cao nên cho trẻ ăn trứng gà hằng ngày nếu trẻ thích ăn để tận dụng một nguồn cung cấp đạm động vật ngon bổ rẻ.

Nhóm cung cấp chất béo: trẻ cần ăn cả dầu thực vật và mỡ động vật (mỡ gà, mỡ lợn…), với tỷ lệ tốt nhất là 1:1 nên xen kẽ các bữa dầu và mỡ. Các loại dầu thực vật nên ăn đa dạng (đậu nành, mè, ôliu, dầu cá hồi…) riêng dầu gấc không nên ăn hàng ngày mà chỉ nên 1-2 lần/tuần để tránh vàng da do thừa tiền vitamin A.

Nhóm cung cấp chất xơ và vitamin: rau xanh và củ quả. Lưu ý đây là nhóm hầu như không cung cấp năng lượng nên không cho quá nhiều vào bữa bột cháo của trẻ gây thấp năng lượng khẩu phần khiến trẻ chậm lên cân: với trẻ bắt đầu ăn dặm nên cho 1 thìa rau, sau này tăng lên 2-3 thìa rau/1 bát bột cháo là đủ. Nếu trẻ táo bón có thể tăng cường thêm nhưng không nên quá nhiều. Ngược lại, với trẻ bị thừa cân béo phì rất nên bổ sung tăng cường nhóm này để hạn chế năng lượng.

Các nguyên tắc khi cho bé ăn dặm

Giai đoạn 6-12 tháng, cân nặng của trẻ thường tăng lên gấp 3 so với lúc sinh. Theo bảng nhu cầu khuyến nghị của Việt Nam, trẻ từ 6-12 tháng tuổi có nhu cầu năng lượng 820 kcal/ngày để đáp ứng cho các nhu cầu chuyển hoá cơ bản, hoạt động và phát triển. Bên cạnh đó, các nhu cầu về protein (chất đạm), lipid (chất béo), glucid (tinh bột), các vitamin và chất khoáng đều tăng, đảm bảo cho sự phát triển mạnh mẽ của trẻ trong giai đoạn này. Cho bé dặm thực chất là bổ sung năng lượng và dinh dưỡng cho bé từ các thức ăn ngoài sữa mẹ.

Ăn dặm cũng cần đúng cách

Nguyên tắc ăn dặm được các bác sĩ khuyến cáo là ăn từ lỏng tới đặc, từ ít tới nhiều để tập cho trẻ làm quen với các thức ăn mới và hệ tiêu hóa của trẻ dần dần thích nghi với chế độ tiêu hóa thức ăn. Cụ thể, theo tài liệu “Dinh dưỡng và vệ sinh an toàn thực phẩm” do Bộ môn Dinh dưỡng và an toàn thực phẩm, Trường Đại học Y Hà Nội xuất bản, tháng đầu tiên bắt đầu ăn dặm, các bà mẹ nên bắt đầu cho trẻ ăn một bữa bột loãng sau đó đặc dần. Từ tháng thứ 7-8, mỗi ngày trẻ cần được ăn 2 bữa bột đặc, từ tháng thứ 9-12 là 3 bữa và chuyển thành 4 bữa sau khi bé tròn 1 tuổi.

Bữa ăn dặm của bé cần được đảm bảo đủ 4 nhóm thức ăn (bột đường, đạm, béo, chất xơ – vitamin và khoáng chất) để đáp ứng đủ chất dinh dưỡng và đậm độ nhiệt. Thức ăn của bé cần được chế biến sạch sẽ, đảm bảo vệ sinh, tránh các rối loạn tiêu hoá. Các mẹ cũng nên đa dạng thực phẩm, thay đổi các loại thức ăn trong các bữa ăn hoặc các ngày, để ý chọn những loại thức ăn trẻ thích để khuyến khích trẻ ăn đủ bữa. Một lưu ý quan trọng là không cần cho thêm mắm muối, gia vị và chất tạo ngọt vào các bữa ăn dặm của trẻ. Từ trên 1 tuổi, mẹ có thể nêm thêm chút mắm, nhưng nên cho bé ăn càng nhạt càng tốt.

Cùng với cho ăn dặm, mẹ vẫn cần cho trẻ bú càng nhiều càng tốt để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng của trẻ. Ngoài ra, khi bắt đầu ăn dặm, mẹ cần lưu ý cho trẻ được uống đủ nước đun sôi để nguội, nước hoa quả tươi và ăn thêm hoa quả để cung cấp đủ vitamin và chất xơ, đảm bảo quá trình tiêu hóa trong cơ thể bé được thuận lợi.

Chăm con từng bữa ăn dặm

Muốn tạo sự ngon miệng, hấp thu tốt cho trẻ, mẹ cần cho trẻ ăn các thức ăn mềm, đa dạng hàng ngày, dễ tiêu và chia thành các bữa nhỏ. Mẹ cũng nên chọn những loại thức ăn trẻ thích để khuyến khích trẻ ăn đủ bữa.

Hiện nay, các bà mẹ cũng được hỗ trợ rất nhiều trong việc chăm con giai đoạn ăn dặm. Trên thị trường đang có rất nhiều các sản phẩm bổ sung dinh dưỡng, giúp mẹ có nhiều lựa chọn, tiết kiệm thời gian mà vẫn chăm sóc tốt cho bé. Lựa chọn của nhiều mẹ trong giai đoạn đầu con ăn dặm có thể là các loại thức ăn dặm công nghiệp được chế biến sẵn, không cần nấu mà chỉ cần pha với nước chín ấm, được phối hợp từ các loại nguyên liệu như gạo, đậu, ngũ cốc, rau quả, thịt, cá, trứng, sữa… trong đó loại chính là bột dinh dưỡng với nhiều mùi vị, độ mặn ngọt khác nhau.

Cách chọn thực phẩm bổ sung cho trẻ

Giàu năng lượng và giàu dinh dưỡng: đặc biệt là sắt, kẽm, canxi, vitamin A, C và folate (có nhiều trong thức ăn nguồn gốc động vật, hải sản, sữa…).;

Sạch và an toàn: Không có tác nhân gây bệnh (không có vi khuẩn gây bệnh hoặc các sinh vật có hại khác); Không có các hóa chất có hại hoặc chất độc; Không có xương hoặc các miếng cứng có thể gây tổn thương cho trẻ.

Không quá nóng, cay, mặn, dễ ăn với trẻ, trẻ thích ăn.

Dễ chuẩn bị từ các thực phẩm của gia đình, địa phương, giá hợp lý, dễ nấu.

Bên cạnh đó, lưu ý về vệ sinh thực phẩm vì tỷ lệ rối loạn tiêu hóa cao nhất ở lứa tuổi trẻ ăn dặm: cần chú ý rửa và giữ sạch dụng cụ làm bếp và bát đũa khi chuẩn bị thức ăn cho trẻ, cần cho trẻ ăn trong vòng hai giờ sau khi nấu.
Nên tránh dùng những bữa phụ có quá nhiều đường (làm hỏng răng) và có giá trị dinh dưỡng thấp (ví dụ: nước có gas, kẹo kem, kẹo que), dễ gây các bệnh rối loạn chuyển hóa sau này.

Trẻ ăn dặm đúng cách là như thế nào?

Để đảm bảo cho trẻ ăn dặm đúng cách, ngon miệng và hấp thu tốt cần:

• Cho trẻ ăn các thức ăn mềm, đa dạng, dễ tiêu và chia thành các bữa nhỏ (với trẻ mới ăn dặm hoặc trẻ biếng ăn). Tránh ăn trong bữa chính của trẻ những thức ăn thô nguyên hạt khó tiêu thấp năng lượng như ngô, khoai môn, bột sắn…
• Ða dạng thực phẩm: thay đổi các loại thức ăn trong các bữa ăn hoặc các ngày, để ý chọn những loại thức ăn trẻ thích để khuyến khích trẻ ăn đủ bữa.

• Với trẻ ăn kém, chậm lên cân hay sau đợt ốm, cần chú trọng bồi dưỡng bằng các loại thức ăn giàu dinh dưỡng giúp trẻ nhanh bắt kịp đà phát triển, đặc biệt là thực phẩm giàu đạm động vật: sữa mẹ, sữa công thức (trong trường hợp không được bú mẹ), trứng, thịt, cá…

• Ngoài ra, khi bắt đầu ăn dặm cần lưu ý cho trẻ được uống đủ nước đun sôi để nguội, nước hoa quả tươi và ăn thêm hoa quả để cung cấp đủ vitamin và chất xơ để đảm bảo quá trình tiêu hóa trong cơ thể được thuận lợi.

Hỏi đáp với bác sĩ dinh dưỡng về cách cho con ăn dặm

Phụ huynh: Con tôi đã 3 tuổi, nhưng cháu vẫn ăn cháo xay mịn và thức ăn của cháu như thịt, rau xanh cũng đều phải xay mịn ra, nếu không xay như vậy cháu sẽ bị ọe và trớ. Tôi phải làm như thế nào?

Bác sĩ dinh dưỡng: Nếu trẻ đã 3 tuổi mà vẫn có những biểu hiện trên thường do trong quá trình nuôi dưỡng, bà mẹ không tập dần cho các con ăn những thức ăn to dần, có như vậy các cháu mới thích nghi. Khi trẻ đã 3 tuổi, mẹ không nên cho trẻ ăn cháo xay mà tập dần cho trẻ ăn cơm nấu mềm.

Để tránh trường hợp trẻ 3 tuổi mà vẫn chưa ăn được cơm, tôi khuyên các bà mẹ có con nhỏ khi trẻ tầm 1 tuổi nên chuyển sang ăn cháo tấm, sau đó chuyển sang cho trẻ ăn cháo nấu hạt gạo nguyên. Thịt cũng không nên xay quá nhỏ, mịn, trong quá trình tập cho trẻ ăn, có thể tăng dần kích thước để trẻ làm quen.

Phụ huynh: Khi cho trẻ ăn dặm, tôi nên cho con ăn bột trước hay ăn cháo trước? Làm thế nào để tôi có thể tập cho cháu ăn thô dần?

Bác sĩ dinh dưỡng: Cũng có hai cách để thực hiện, thứ nhất nhiều mẹ khi các cháu mới tập ăn bột, ăn dặm thường trộn bột gạo với trứng và dầu ăn; trộn bột gạo với sữa và thịt xay nhỏ. Cách thứ hai, mẹ có thể nấu cháo ninh nhừ cho rau, dầu ăn rồi xay nhuyễn để trẻ ăn. Cả hai cách, tùy theo điều kiện gia đình mẹ cũng có thể lựa chọn cách ăn như vậy cho con.

Các bà mẹ có thể tăng dần độ thô của cháo, thức ăn để trẻ có thể thích nghi dần. Bên cạnh đó, trong quá trình tập ăn, bà mẹ có thể tập cho trẻ ăn các loại bánh của trẻ nhỏ, rau củ của gia đình để trẻ tập nhai và ăn những thức ăn cứng dần.

Bác sĩ dinh dưỡng tư vấn cách chế biến thức ăn dặm cho bé 5-6 tháng

Bác sĩ Lê Phương sẽ tư vấn cho các mẹ cách chế biến thức ăn dặm tuyệt vời cho bé.

Kính gửi bác sĩ. Con gái em hiện được 5 tháng 4 ngày tuổi. Lúc sinh bé nặng 3,2kg. Hiện nay cân năng của bé là 8kg. Em đang tập cho bé ăn dặm nhưng không biết như thế nào là đúng và đẩy đủ dinh dưỡng (thực đơn, cách chế biến…). Em cũng muốn cho bé uống thêm nước hoa quả vì mùa hè rất nắng nóng nhưng không biết ở độ tuổi này bé đã được uống chưa và uống loại hoa quả nào là phù hợp. Rất mong nhận được sự tư vấn của bác sĩ. Em xin chân thành cảm ơn!

Trả lời:

Chào bạn!

Cân nặng hiện tại của bé nhà bạn thừa 1,1kg so với tiêu chuẩn. Nếu sữa mẹ vẫn đủ để cung cấp cho bé thì bạn nên cho bé ăn dặm khi tròn 6 tháng tuổi. Nếu trong trường hợp sữa của bạn không đủ để cung cấp cho bé thì bạn có thể bắt đầu cho bé ăn dặm ngay từ bây giờ.

Khi trẻ bắt đầu tập ăn dặm, bố mẹ không nên sốt ruột mà cho bé ăn được nhiều ngay trong những bữa đầu tiên. Việc tập cho bé ăn dặm cần được thực hiện một cách từ từ, với các loại thức ăn chú ý tập cho trẻ ăn từ ít đến nhiều, từ loãng đến đặc, thức ăn tăng dần theo từng lứa tuổi.

Tham khảo chế độ ăn cho trẻ từ 5-6 tháng như sau:

– Bắt đầu ăn: Nên cho trẻ ăn thử bột loãng (tỷ lệ 1:10) với lượng bột khoảng ½ thìa cà phê.

– Trong tuần thứ nhất: Cho trẻ ăn với lượng 1 thìa cà phê khẩu phần ăn.

– Các tuần tiếp theo tiếp tục cho trẻ ăn bột loãng với lượng như vậy, khi bé đã quen thì bắt đầu tăng từ 1 bữa bột/ngày, lên 2 bữa bột/ngày, lên 3 bữa bột/ngày và sau đó nấu bột đặc dần cho trẻ ăn.

Trong thời gian đầu tập ăn, chủ yếu là cho bé làm quen với thìa và tập nuốt, nguồn dinh dưỡng vẫn là sữa.

Cách chế biến thức ăn dặm cho bé 5 đến 6 tháng:

Thịt, cá, và rau thường khó làm mịn hơn cháo, vì kiểu gì cũng thấy lợn cợn, nhất là thịt. Vì lẽ đó mà bước đầu mới tập ăn, khoảng 2 tuần đầu, chưa cần cho bé ăn đạm.

Cách làm tổng quát cho mọi loại thịt cá là:

– Lấy loại thịt nạc, cá trắng.

– Luộc thịt, cá lên, giữ nước dùng lại.

– Đối với cá: mềm hơn nên rây qua lưới. Sau đó hòa loãng ra bằng nước luộc. Thêm ít bột năng (hoặc bột sắn) đã hòa tan vào 1 chút nước, rồi hòa cùng bát cá. Quay vi sóng 20-30s. Nếu cẩn thận hơn thì đun lên, cách làm sánh tương tự.

– Đối với thịt: khó mịn hơn cá, tuy nhiên cách làm như nhau, nếu khó rây thì đầu tiên giã qua thịt rồi rây.

Nếu làm nhiều cất đông thì có thể xay lẫn thịt và nước luộc chung bằng máy xay. Khó có thể làm thịt cá thật nhuyễn, kiểu gì cũng cảm thấy lợn cợn, nhưng các mẹ đừng lo, đó cũng là một bước để tăng độ thô. Nếu chưa cảm thấy yên tâm, thì hãy cho tỉ lệ nước dùng nhiều hơn, cá thịt ít hơn, bé sẽ nuốt dễ hơn, tuy nhiên chỉ 1 vài bữa đầu thôi.

Còn với loại nước uống hằng ngày có thể bạn nên cho bé uống ½ quả quýt ngọt pha loãng, có tác dụng làm mát và tăng sức đề kháng cho bé những ngày hè, hoặc bạn có thể bổ sung cho bé như quả bơ….

Chúc bé hay ăn chóng lớn!

000